Letnie upały stanowią poważne wyzwanie dla hodowli bydła. Wysokie temperatury, zarówno na zewnątrz, jak i w budynkach inwentarskich, mają negatywny wpływ na dobrostan zwierząt oraz ich wydajność. W obliczu globalnego ocieplenia dostosowanie metod hodowli staje się niezbędne. Zmieniające się warunki atmosferyczne, takie jak wzrost temperatury i wilgotności powietrza, prowadzą do stresu cieplnego, który stwarza trudności w zarządzaniu stadem i negatywnie wpływa na wyniki produkcyjne.
Czym jest stres cieplny u bydła?
Stres cieplny wynika z interakcji między fizjologią i zachowaniem zwierząt a procesem wymiany ciepła z otoczeniem. To mechanizm obronny organizmu wobec trudnych warunków środowiskowych. Główne czynniki wpływające na poziom stresu cieplnego obejmują:
- warunki pogodowe,
- indywidualną podatność zwierzęcia na stres,
- praktyki zarządzania stadem.
Na stres cieplny mogą wpływ również takie czynniki jak promieniowanie słoneczne, prędkość wiatru i wysoka wilgotność powietrza.
Bydło, jako zwierzę stałocieplne, utrzymuje stałą temperaturę ciała niezależnie od warunków zewnętrznych. Homeostaza organizmu, czyli wewnętrzna równowaga termiczna, jest możliwa dzięki różnym mechanizmom regulacyjnym, które zależą od środowiska oraz kondycji cieplnej zwierzęcia. W odpowiedzi na stres cieplny bydło zmienia swoje zachowanie, metabolizm i procesy fizjologiczne.
Jak bydło reaguje na stres cieplny?
Naturalne reakcje organizmu obejmują m.in. zwiększone dyszenie i pocenie się. Gdy temperatura otoczenia przekracza 30°C, aż 85% ciepła traconego przez bydło pochodzi z parowania przez skórę. Optymalna temperatura dla bydła mieści się w przedziale 8–20°C – to tzw. optimum termiczne, w którym zwierzęta czują się najlepiej.
Objawy stresu cieplnego u bydła to m.in.:
- ograniczenie spożycia paszy,
- spadek odporności na choroby i pasożyty,
- obniżenie produkcji mleka i przyrostów masy ciała,
- problemy z rozrodem,
- wzrost pragnienia i częstości oddechów.
Jednym z kluczowych wskaźników stresu cieplnego jest częstotliwość oddechów. Zwiększenie tego parametru w niższych temperaturach może wskazywać na słabą adaptację bydła do upałów. Wcześniejszymi sygnałami problemu są wzrost temperatury wewnętrznej, większe pocenie się oraz zmiany w tętnie.
Cielęta – najbardziej wrażliwa grupa
Szczególną troską należy otoczyć cielęta, które są przyszłością stada. Ochrona przed stresem cieplnym powinna zaczynać się już w okresie płodowym. Stres cieplny u krów w okresie zasuszenia skutkuje narodzinami lżejszych cieląt o wyższej temperaturze ciała. Słabsze przyswajanie immunoglobulin z siary przez takie młode osobniki utrudnia budowanie odporności. W efekcie cielęta rosną wolniej i osiągają niższe przyrosty masy ciała.
Jak ograniczyć stres cieplny u bydła?
Każdy hodowca może podjąć działania, które zmniejszą skutki upałów. Jednym z podstawowych rozwiązań jest odpowiednie ustawienie budynków inwentarskich względem stron świata, choć w przypadku istniejących obiektów nie zawsze jest to możliwe. W takich sytuacjach można zastosować inne metody, takie jak:
- Wentylacja – montaż wentylatorów, szczególnie w oborach, gdzie temperatura przekracza 20°C. Wentylatory umieszcza się nad stołami paszowymi, legowiskami oraz w poczekalni hali udojowej.
- Zraszacze – stosowane w oborach z dobrą wentylacją, by unikać nadmiernego wzrostu wilgotności powietrza.
- Kurtyny – regulowane osłony, które zastępują ściany w nowoczesnych oborach, zapewniając świeże powietrze i ochronę przed upałem.
- Zadaszenia wybiegów – zapewnienie cienia, szczególnie na pastwiskach. Naturalny cień mogą zapewniać drzewa.
Znaczenie odpowiedniego żywienia
Żywienie również odgrywa kluczową rolę w łagodzeniu skutków stresu cieplnego. Zwiększenie koncentracji energii w paszy i częstsze jej podawanie ograniczają ryzyko przegrzewania się karmy. Niezbędne są także witaminy i minerały, dostępne m.in. w postaci lizawek. Stały dostęp do świeżej wody to absolutna podstawa – pozwala ugasić pragnienie i poprawić dobrostan zwierząt.
Stres cieplny ma poważne konsekwencje dla dobrostanu i hodowli. Zrozumienie mechanizmów jego powstawania oraz skuteczne przeciwdziałanie, zarówno poprzez rozwiązania techniczne, jak i odpowiednie żywienie, pozwalają zminimalizować jego negatywny wpływ. W obliczu zmian klimatycznych dbanie o dobrostan zwierząt jest nie tylko wyzwaniem, ale także kluczowym elementem prowadzenia efektywnej hodowli.
Źródła:
• Brown-Brandl, Tami M. „Understanding heat stress in beef cattle.” Revista Brasileira de Zootecnia 47 (2018): e20160414.
• McManus, C. M., Faria, D. A., De Bem, A., Maranhão, A. Q., & Paiva, S. R. (2020). Physiology and genetics of heat stress in cattle. CABI Reviews, (2020).
• Zychlinska-Buczek, J., and A. Ochrem. „Stres cieplny a rozród buhajów.” Wiadomości Zootechniczne 52.4 (2014).